دانه آفتابگردان میوه‌ی گل آفتابگردان و از گل آفتاب‌گردانیان است .گل آفتابگردان گیاهی است یک ساله و تا حدود سه متر رشد می‌کند. گل آن درشت و زیبا و به قطر ۳۵ سانتیمتر می‌باشد. در وسط گل قرمز رنگ آن دایره‌ای قهوه‌ای رنگ وجود دارد که تخم‌های آفتابگردان دورادور آن را گرفته‌اند. این گیاه در اکثر نقاط دنیا وجود دارد. علاوه بر مصرف دانه‌های گل آفتابگردان به عنوان تخمه از دانه‌های آفتابگردان روغن گرفته می‌شود که اشباع نشده‌است و برای پخت‌وپز بسیار مناسب است.
-
ارزش غذایی دانه آفتابگردان
بیش از ۵۰ گونه از آفتابگردان وجود دارد که اکثر آنها بومی شمال امریکا هستند، به جز حدود ۳ گونه خاص که بومی آمریکای جنوبی هستند و در واقع بذر آن جز ۱۰ منبع غذایی جهان به شمار می‌رود.تخمه آفتابگردان معمولا در رنگ‌های مختلف سیاه، خاکستری و سبز تیره یافت می‌شود و دارای مواد مغذی فراوانی از جمله ویتامین A، ویتامین B، فسفر، منگنز، روی، پتاسیم، منیزیم، آهن است.
تخمه‌ی آفتابگردان منبع خوب ویتامینن E نیز محسوب می‌شود. یک مشت از این دانه‌ها ۹۰ درصد نیاز روزانه‌ی ما به این ویتامین را تأمین می‌کند. ویتامین E، کاهش دهنده التهاب است، بنابراین برای افرادی که به بیماری های التهابی مانند روماتوئید آرتریت، التهاب مفصل و استخوان و آسم مستعد هستند، مفید است.
از جهتی کمبود منیزیم در بدن باعث بالا رفتن فشارخون، گرفتگی ماهیچه‌ها ( شامل گرفتگی ماهیچه قلب، راههای هوایی که از نشانه های آسم است) و سردردهای میگرنی و همچنین خستگی و تنش می‌شود، تخمه آفتابگردان به واسطه دارا بودن مقادیر قابل توجهی از منیزیم در درمان این مشکلات نیز مفید است.
همچنین بد نیست بدانید مقدار فولیک اسید موجود در تخمه آفتابگردان از اسفناج نیز بیشتر است.بنابراین خوردن میزان متعارف از تخمه آفتابگردان در دوران بارداری بسیار توصیه شده است.البته مثل تمام انواع آجیل، بایستی از مصرف تخمه آفتابگردان شور، آلوده یا کهنه خودداری شود.
تخمه آفتابگردان به علت طبع سردی که داراست مصرف بیش از حد آن موجب بروز بیماری می‌شود.از این رو برای مصرف تخمه آفتابگردان آن را طعم دار نموده تا از بروز بسیاری از مشکلات صفراوی جلوگیری کند.
تخمه‌های آفتابگردان سرشار از اسیدهای چرب اشباع نشده چند باندی ، به خصوص اسیدلینولئیک هستند که نوعی اسیدچرب امگا ۶ محسوب می‌شود.علاوه بر این، این تخمه حاوی اسیدهای چرب اشباع نشده تک باندی نیز است که این اسیدهای چرب برای سلامت قلب و عروق بسیار مفیدند.
-
خواص دانه آفتابگردان
با توجه به ارزش غذایی آفتابگردان که در بالا به آن اشاره کردیم، گیاه آفتابگردان خواص شگفت انگیزی نیز دارا می‌باشد:
- تقویت معده
- پائین آوردن فشار خون
- تنظیم تیروئید
- درمان اسهال خونی
- درمان سنگ کلیه
- کنترل قندخون
- کمک به رشد مو
-
روغن دانه آفتابگردان
یک روغن گیاهی سالم و مفید است که می‌تواند جایگزین سایر روغن‌ها برای آشپزی شود از این رو تقریباً تمام خانواده‌ها از روغن آفتابگردان برای پخت‌وپز و سرخ کردن مواد غذایی استفاده می‌کنند. علت این امر خواص روغن آفتابگردان برای سلامت بدن و نقطه دود بالای آن است که امکان استفاده چندباره را فراهم می‌کند. برای انتخاب بهترین روغن سرخ‌کردنی باید علاوه بر نقطه دود، معیارها و فاکتورهایی چون ویتامین‌ها، میزان اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع را نیز در نظر بگیریم.
دانه‌های روغنی گیاه آفتابگردان به دو گونه کلی “دانه روغنی خوراکی یا آجیلی” و “دانه روغنی مخصوص روغن‌گیری” تقسیم می‌شوند. گونه روغنی تخمه آفتابگردان نسبت به نوع آجیلی آن، ترکیب روغنی بیشتری در دانه‌های خود دارد و معمولاً کوچکتر و تیره‌تر از دانه‌های خوراکی هستند. دانه‌های آجیلی تخمه آفتابگردان باریک و بزرگتر هستند و برای آجیل، شیرینی‌پزی و حتی خوراک پرندگان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
روغن آفتابگردان از دیگر محصولات گیاه آفتابگردان یکی از غنی‌ترین روغن‌های گیاهی و حاوی ۹۸% تری‌گلیسرول است و مقدار اندکی نیز فسفولیپید و استرول دارد. از طرفی روغن تخمه آفتابگردان دارای ۱۵% اسیدهای چرب اشباع‌شده یا اسیدهای چرب ترانس، ۸۵% اسیدهای چرب تک غیراشباع، اسیدهای چرب چندغیراشباع مانند ۴۵-۳۲ گرم اسیداولئیک (امگا۹)، ۵۶-۴۰ گرم اسید لینولئیک (امگا۶) و ۰.۶-۰.۲ گرم امگا۳ است. به همین دلیل نیز مصرف این روغن باعث کاهش کلسترول خون و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی می‌شود. اسانس گل آفتاب گردان برای التیام زخم‌ها و پائین آوردن فشار خون بکار می‌رود. اسانس برگ‌های افتاب گردان خاصیت میکروب‌کشی دارد.
-
خواص روغن آفتابگردان
از نظر ترکیب شمیایی روغن آفتابگردان یکی از غنی‌ترین روغن‌های گیاهی است که بخش عمده آن از تری گلیسیریدها و بخش کوچکی از فسفولیپیدها، توکوفرول‌ها و استرول‌ها تشکیل شده. این روغن مانند دانه‌های آفتابگردان حاوی انواع ویتامین‌ها، املاح و مواد معدنی است که همگی برای سلامت انسان ضروری هستند.
روغن آفتابگردان روغنی شفاف با طعم مطلوب است که از نظر طب سنتی یکی از سالم‌ترین روغن‌های گیاهی است. این روغن خواص و کاربردهای متعددی در درمان بیماری‌ها داشته و حاوی اسیدهای اولئیک، پالمیتک، استریک، لینولئیک و همچنین سرشار از ویتامین E، A، D، B1، B5، B6، کلسیم، پتاسیم، آهن، ریبوفلاوین، نیاسین و سلنیوم است که خواص این ریزمغذی‌ها بر همه آشکار است.
از جمله فواید روغن تخمه افتابگردان میتوان به موارد زیر اشارع کرد:
- افزایش سطح انرژی بدن
- کاهش کلسترول
- ضد سرطان
- ممانعت از آرتریت
- سلامت قلب و عروق
- افزایش سطح ایمنی
- بهبود سلامت پوست و مو
- ممانعت از التهاب
- کاهش سطح عفونت
- تنظیم سطح قندخون
علاوه بر فواید ذکر شده که در مطالب بعدی به صورت جامع‌تر به هرکدام پرداخته می‌شود لازم به ذکر است که زیاده‌روی در مصرف هر ماده‌ای، مضر است. روغن آفتابگردان نیز از این قاعده مستثنی نیست و علیرغم تمام خواص ذکر شده از نظر طب سنتی زیاده‌روی در مصرف آن مانند سایر روغن‌ها مضر بوده و با دریافت کالری اضافی باعث چاقی و اضافه وزن خواهد شد. علاوه بر این مصرف بیش از حد این روغن باعث پیشرفت آترواسکلروز در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ شده و خطر ابتلا به سرطان سینه و پروستات را افزایش می‌دهد.
